ituéHh nkåiy¥ gŸë – tuyhW
bfh§Feh£oš fhis kâ Xir, fs¤J kâ beš Xir, thiH¡ Fiy Xir, tŠÁa®if tis Xir vd brªbeš, f‹dš, fKF vd X§» tsU« efu«jh‹ nfhÃbr£oghisa«. efç‹ òfœ bg‰w gŸë v‹whš mJ ituéHh nkåiy¥ gŸëjh‹. ituéHh gŸë, Ï¥gobahU éa¥Ã‰Fça bgaiu¡ bfh©l gŸë eh£onyna ÏJ x‹Wjh‹.
1898-š e« eh£il M£Áòçªj é¡nlhçah¥ nguuÁahç‹ 60 M« M©L M£Á ãiwÎ ehbl§F« ituéHhthf¡ bfh©lhl¥g£lJ. m¥nghJ Ï¥ gŸë bjhl§f¥g£ljhš ituéHh¥ gŸë vd¥ bga® bg‰wJ. m¥nghija nfhit kht£l M£Áaç‹ kidé ÂUk f«ä§ m«ikahuhš kh®¢ 3, 1898š Ï¥gŸë¡F mo¡fš eh£l¥g£lJ. gŸëahdJ 1958-š ituéHhitÍ«, 1973-š gts éHhitÍ«, 1998-š Eh‰wh©L éHhitÍ« bfh©lhoaJ.
gŸëæ‹ nkdhŸ khzt®fŸ k‰W« MÁça®fŸ
bfh§F eh£o‹ kfhféÍ«, j䜡 fiy¡ fsŠÁa¤ij cUth¡»atUkhd ÂU. bgçarhä Jhu‹ mt®fŸ Ï¥ gŸëæš MÁçauhf¥ gâah‰¿aJ tuyh‰W¢ Áw¥ò¢brŒÂahF«. bt©ik¥ òu£Áæ‹ jªij lh¡l®.é.Fça‹, r¤ÔZf® ca®Ú k‹w K‹dhŸ ÚÂg V.v°.bt§flhry_®¤Â, jäœ _j¿P® nguhÁça® F.mUzhry¡ fΩl® k‰W« mbkç¡fhéš brašgL« jäœehL gΩnlõ‹ mik¥Ã‹ jiyt® lh¡l® bgUkhŸrhä, jäœehL K‹dhŸ r£lrig¢ bray® Á.nf.Fkhurhä, br‹id¥ gšfiy¡ fHf K‹dhŸ gÂths® Á.nf.Fkhurhä, nfhit, ghuÂah® gšfiy¡ fHf K‹dhŸ gÂths® Áy«gz‹,j‰nghJ kht£l M£ÁauhŒ r¤Ô°f® khãy¤Âš gâah‰¿tU« ÂU.njtnrdhg IVv°., ÂU.v«.u§fuh#‹ IÃv°., f¥gš gilæš XŒÎ bg‰w f®dš r®nth¤jk uh› M»nah® Ï¥gŸëæš go¤j K‹dhŸ khzt®fŸ v‹gJ bgUik¡Fça brŒÂ MF«. nkY« gŸëæš go¤j nkdhŸ khzt®fŸ gy® j‰nghJ ϪÂa é©btë MuhŒ¢Á ika¤Âš (ISRO) gâah‰¿ tU»wh®fŸ v‹gJ nkY« Áw¥ò.
gŸë¡F tUif jªj rh‹nwh®fŸ
òfœbg‰w ituéHh¥ gŸë¡F 1927-š kfh¤kh fhªÂÍ«, 1949-š ehk¡fš féPU«, 1951-š Ehyf m¿éaè‹ jªij v°.M®.bu§fehjD«, mnj M©oš ika muÁ‹ Kjš ã mik¢r® lh¡l® M®.nf. r©KfK«, 1956-š éndhgh ghntΫ, 1989-š K‹dhŸ ghuj¥ Ãuj® uhÉ› fhªÂÍ«, uhkŒah ßis g‹ftdf® ÏUKiwÍ«, mtuJ kf‹ fdfR¥òu¤Âd« gÂbd©ftdf® xUKiwÍ«, 1991-š bl‹kh®¡ m¿P® neh® fh®£L«, 1994-š F‹w¡Fo mofshU« gŸë¡F tUif òçªJ Áw¥Ã¤JŸsh®fŸ. 1998 š kcwhuh£ou K‹dhŸ MSe® ghuju¤dh Á.Á¥Ãukâa« (gRik¥ òu£Áæ‹ jªij) 2001 k‰W« 2013 š jäœeh£o‹ Ïa‰if ntsh© éŠPhå e«khœth®. 2001 š bg§fq® Ïa‰if ntsh© éŠPhå ehuhaz bu£o M»nah® tUif òçªJ Áw¥òiuah‰¿ cŸsh®fŸ.
ituéHh rh®ªj gŸëfŸ
gŸë ã®thf¤Â‹ Ñœ ituéHh nkåiy¥ gŸë, ituéHh g‹k¥ gŸë k‰W« ituéHh Mu«g¥gŸë M»ait brašgL»‹wd. 1960-š nfhà gHåa«khŸ bg©fŸ nkåiy¥ gŸë bjhl§fΫ, 1972-š nfhà fiy m¿éaš fšYhçÍ« bjhl§fΫ é¤Â£lJ Ϫj